Poznajmy się

Brak kontaktu wzmacnia krzywdzące stereotypy. Czas z tym skończyć. Czas się poznać! „Poznajmy się” to kampania społeczna jakiej w Polsce jeszcze nie było. Stawiając w centrum uwagi 6 osób ze społeczności romskiej pokazujemy, jaka społeczność romska jest naprawdę – różnorodna, dumna ze swojej kultury i tradycji, gotowa na dialog. Nie opowiadamy o Romkach i Romach za nich – to osoby pochodzenia romskiego mówią same o sobie odzyskując narrację na własny temat.

Bohaterkami i bohaterami kampanii „Poznajmy się” są: Krzysztof Gil – artysta i wykładowca akademicki z Krakowa, Lucyna Styrkacz – sprzedawczyni z Chorzowa, Delfin Łakatosz – filmowiec z Poznania, Rada Sorochymska – pracowniczka organizacji społecznej z Ukrainy, Monika Paloma Adler – asystentka integracyjna z Przemyśla, Dawid Huczko – pomocnik dla społeczności uchodźczej z Ukrainy oraz Agata Róża Łakatosz – poetka i tancerka z Poznania.

Kampania „Poznajmy się” została zrealizowana przez Fundację W Stronę Dialogu.

ABC O SPOŁECZNOŚCI ROMSKIEJ

Ile liczy społeczność romska w Polsce?

Liczba Romek i Romów mieszkających w Polsce jest trudna do oszacowania. Obecnie przyjmuje się, że w Polsce żyje ok. 80,000 Romek i Romów, w tym ok. 50,000 stanowią uchodźczynie i uchodźcy pochodzenia romskiego z Ukrainy oraz kilkaset Romek i Romów z Rumunii. W skali Europy społeczność romska jest największą mniejszością etniczną i liczy, zgodnie z danymi Unii Europejskiej, między 10 a 12 mln ludzi, z czego 6 mln to obywatele i obywatelki państw członkowskich.

Skąd pochodzą Romki i Romowie?

Obecny stan wiedzy naukowej pozwala sądzić, że miejscem pochodzenia Romek i Romów są Indie. Informację tę zawdzięczamy badaniom filologicznym, które wykazały, że fonetyka języka romskiego świadczy o jego związku z sanskrytem. Tezę o romskiej etnogenezie potwierdzają wyniki przeprowadzonych ostatnio badań z zakresu genetyki.

Jakiego wyznania są Romki i Romowie?

Romki i Romowie nie mają wspólnej religii – przyjmują wiarę wyznawaną przez większość w kraju lub regionie, w którym mieszkają. Dominująca część osób pochodzenia romskiego mieszkająca w Polsce wyznaje katolicyzm. Cechą wyróżniającą Romki i Romów pod kątem religijnym jest synkretyzm, czyli w przypadku Polski łączenie tradycji katolickiej z własną tradycją i rytuałami, związanymi z wiarą w świat dusz.

Czy istnieje język romski?

Romki i Romowie posiadają swój własny język – romani. Język ten używany jest na całym świecie i stanowi jeden z najważniejszych elementów romskiej tożsamości. Istnieje wiele dialektów romani. Również w Polsce mamy ich kilka. Romani został oficjalnie uznany za język mniejszości romskiej podczas I Światowego Kongresu Romów w 1971 roku w Orpington pod Londynem. Co więcej, w 2018 roku 16 państw UE uznało romani za język mniejszości zgodnie z Europejską Kartą Języków Regionalnych lub Mniejszościowych. W 2015 roku UNESCO ogłosiło 5 listopada Międzynarodowym Dniem Języka Romskiego. Obecnie w wielu państwach Europy język romski jest włączany do programu nauczania szkół średnich i wyższych (jednak nie w Polsce).

Czy Romki i Romowie posiadają flagę i hymn?

Romki i Romowie posiadają wspólną flagę i hymn. Romska flaga składa się z koloru niebieskiego symbolizującego duchowość i niebo, zielonego symbolizującego ziemię oraz z motywu czerwonego koła symbolizującego indyjską czakrę, co najprawdopodobniej nawiązuje do indyjskiego pochodzenia Romek i Romów. Za romski hymn uznaje się pieśń „Gelem, gelem” (pl „Wędrujemy, wędrujemy”), której autorem jest Žarko Jovanović. Zarówno romska flaga, jak i hymn zostały ustanowione podczas I Światowego Kongresu Romów w 1971 roku.

Czy Romki i Romowie mają w Polsce status mniejszości etnicznej czy narodowej?

Zgodnie z Ustawą o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym z 2005 roku społeczność romska w Polsce posiada status mniejszości etnicznej i jest najliczniejszą z czterech tego rodzaju mniejszości żyjących w Polsce.

Jakie grupy Romek i Romów mieszkają w Polsce?

Polskę najliczniej zamieszkują 4 grupy romskie, różniące się zwyczajami, sposobem życia, miejscem zamieszkania i dialektem. Są to: 1. Polska Roma, 2. Kełderasze, 3. Lowarzy , 4. Bergitka Roma. Nasz kraj zamieszkują też przedstawiciele i przedstawicielki innych grup m.in. Sinti, Chaładytka Roma, Sasytka Roma. Ponadto w Polsce mieszkają Romki i Romowie z Rumunii oraz uchodźczynie i uchodźcy pochodzenia romskiego z Ukrainy.

Gdzie w Polsce mieszkają Romki i Romowie?

Osoby ze społeczności romskiej można spotkać w każdej częściej Polski. Z uwagi na wyzwania, które towarzyszą prowadzeniu spisów powszechnych, trudno określić, ile dokładnie osób pochodzenia romskiego mieszka w danym województwie. Zgodnie z danymi Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji z 2011 roku najwięcej Romek i Romów mieszkało w województwach dolnośląskim, małopolskim, śląskim i wielkopolskim. Po rozpoczęciu pełnoskalowej inwazji Rosji na Ukrainę w 2022 roku, kiedy do Polski przyjechało ok. 50,000 – 70,000 ukraińskich Romek i Romów, te proporcje mogły się zmienić.

Jakie zawody wykonują Romki i Romowie?

Społeczność romska jest zróżnicowana, co znajduje odzwierciedlenie w wykonywanych przez Romki i Romów zawodach. To, że w przeszłości wiele osób pochodzenia romskiego zajmowało się kowalstwem, kotlarstwem, handlem i muzykowaniem nie oznacza, że tak jest też we współczesnej Polsce. Wręcz przeciwnie! Osoby ze społeczności romskiej spotkamy zarówno wśród wysoko wykwalifikowanych ekspertek i ekspertów jak i na stanowiskach, które nie wymagają specjalistycznej wiedzy. Dokładnie tak samo jak w przypadku każdej innej grupy narodowej czy etnicznej.

Czym jest romanipen?

Romanipen to zbiór niepisanych zasad obowiązujących osoby z konserwatywnej części społeczności romskiej. Oznacza to, że nie każda Romka i Rom jest zobowiązany do jego przestrzegania. Tym, co określa romanipen są wzorce postępowania, normy etyczne i zasady dotyczące współżycia wewnątrz społeczności. Złamanie zasad romanipen przez Romkę lub Roma wiąże się często z sankcjami obejmującymi nawet wyłączenie ze społeczności.

Czy Cygan to synonim słowa Rom?

Nie. Słowo Cygan w języku polskim ma pejoratywne znaczenie i jest traktowane jako synonim dla kłamcy, oszusta i złodzieja. Z kolei czasownik „cyganić” jest używany jako synonim dla pojęć kłamać i oszukiwać. Osoby ze społeczności romskiej to Romki i Romowie i tych określeń należy używać zgodnie z decyzją podjętą podczas I Światowego Kongresu Romów. Mówiąc Rom lub Romka, zamiast Cygan i Cyganka, okazujesz społeczności romskiej szacunek – przeciwstawiasz się stereotypom, uprzedzeniom i dyskryminacji. Niewykluczone, że na swojej drodze spotkasz osobę, która sama o sobie mówi Cygan lub Cyganka. To jej decyzja i należy ją uszanować. Nie oznacza to jednak, że Ty też powinnaś/powinieneś tak mówić.

Z jakimi głównymi problemami mierzą się osoby ze społeczności romskiej?

Główne problemy, z jakimi mierzy się społeczność romska, dotyczą takich obszarów jak edukacja, mieszkalnictwo i zatrudnienie. W obszarze edukacji głównym problemem jest niedostosowanie polskiego systemu szkolnictwa do potrzeb dzieci i młodzieży ze społeczności romskiej, które mierzą się m.in. z wyzwaniami dot. języka (dla większości język polski jest drugim językiem). W obszarze mieszkalnictwa problemem jest gettoizacja, czyli lokowanie osób ze społeczności romskiej w lokalach o niskim standardzie, poza ośrodkami miejskimi lub w miejscach znajdujących się na obrzeżach miasta, co znacząco utrudnia integrację i uczestnictwo w życiu społecznym. Romki i Romowie spotykają się również z wyzwaniami w obszarze zatrudnienia, gdzie z powodu uprzedzeń nie dostają nawet szansy, aby rozpocząć pracę. Co więcej, społeczność romska doświadcza codziennej dyskryminacji nie tylko z poziomu systemowego, ale też ze strony większościowej części społeczeństwa. Wykluczenie oraz przemoc, zarówno werbalna jak i fizyczna, jest częstym doświadczeniem Romek i Romów.

Jak mogę wspierać Romki i Romów?

Każdy, nawet najmniejszy gest wsparcia ma znaczenie. Sojuszniczki i sojusznicy społeczności romskiej powinni być wrażliwi na język, którego używają i np. zamiast Cygan i Cyganka mówić Rom i Romka. Chcąc wspierać warto poświęcić czas na edukację – czytać książki, oglądać filmy i słuchać audycji nt. społeczności romskiej. Kiedy widzisz, że ktoś ze społeczności romskiej jest dyskryminowany – reaguj, ale zawsze w zgodzie ze swoimi możliwościami. Sojuszniczka i sojusznik to też osoba głosująca świadomie w wyborach. Wsparciem dla społeczności romskiej jest głos oddany na polityczkę lub polityka otwartego i wspierającego różnorodność.